ترکیه لا ډېره وپېژنئ!
ژباړه ـ ریاض مقامزی
د نړۍ ځينو هېوادونو په ورستيو لسیزو کې بې ساری پرمختګ کړی دی. یو له دغو هېوادونو څخه ترکیه ده. تاسو به د لیکنې تر پایه د ترکیې هېواد په اړه هر اړخیز معلومات ترلاسه کړئ.
ترکیه
ترکیه هغه هېواد دی، چې په لږه برخه یې په اروپا او ډېره برخه یې په آسیا کې موقعیت لري. باید ووایو، چې دترکیه ډېره کمه برخه په بالکان* (*د اروپا په جنوب شرق کې یوه سیمه ده.) پرته ده. ددې هېواد پرمختګ، طبیعي ښکلاوې او اقلیم ددې سبب شوی، چې هر کال سلګونه زره سیلانیان یې لیدلو ته ورشي.
دا هېواد ختيځ خوا ته له ایران، نخجوان، ارمنستان او ګرجستان سره، جنوبی شرق خواته له عراق او سوریه او په شمال غربی کې له له بلغاریې او یونان سره سرحد لري.
همدارنګه شمال لوري ته یې تور سمندر، غرب خواته یې دوه کوچني سیندونه (اژه او مرمره)، او جنوب غرب ته یې میدترانې سمندر پروت دی.
د ترکیې پراخوالی "۷۸۵۳۴۷" کیلومتر مربع دی. دا سيمه ډېره ښکلې او غرنۍ ده. نسبتا ډېر ورښت لري. تقریبا د مستطیل شکل لري. د ډېر مهم موقعیت له کبله د نړۍ ډېری هېوادونو ورسره د ښو اړیکو لرلو، هيله لري.
په ټوله کې د اقلیم په اړه ویلای شو، چې آب و هوا یې معتدله ده. خو ځينې سیمې یې بیا ډېرې سړې وي. همدارنګه واورین ژمی هم لري. د ډېرو ورښتونو له کبله یې اکثره سیمې ښيرازه او شنې دي.
د نفوسو شمېر یې د "۸۲" میلیونو په شاوخوا کې اټکل شوی دی. د مسلمانانو له جملې یې له ۷۵ څخه تر ۸۵ سلنه سني او له ۱۵ تر ۲۵ سلنه شیعه دي.
نژادي ترکیب یې هم رنګارنګي لري. په دې هېواد کې له اویا تر پنځه اویا سلنه ترکان، ۱۸ سلنه کردان او ۷- ۱۲ سلنه ځينې نور کوچني نژادونه مېشت دي. رسمي ژبه یې ترکي ده. البته معیاري لهجه یې د استانبول ترکي ده. باید یادونه وکړم، چې ددې ژبې لومړنی رسم الخط عربي و. مګر د عثماني امپراتورۍ تر ختمېدو وروسته، کله چې اتاترک واک ته ورسېد (۱۹۲۳م)، ددې ژبې رسم الخط یې له عربي څخه لاتیني ته بدل کړ.
د ترکیې په اړه ځينې جالب معلومات
ـ د استانبول پخوانی نوم "قسطنطیه" و. دا ښار د رومي امپراتورۍ پايتخت و.
ـ د "چاتال هويوک" په نوم ښار، چې د بشر له لومړنیو سمیو بلل کېږي او لرغونوالی یې د تېرو دورې ته رسېږي، د ترکیه په مرکز کې موقعیت لري.
ـ د نړۍ لومړنی پوهنتون د ترکیه په "حران" ښار کې تأسیس شوی.
ـ د ترکیې لوی ښار "استانبول" د دوه زرو کلونو لپاره د درېيو لویو امپراتوریو پايتخت پاتې شوی دی. دا درې لویې امپراتورۍ "روم، بیزانس او عثماني" دي.
ـ د ترکیې په فرهنګ کې فرش ډېر د قدر وړ بلل کېږي؛ خورا ښکلي فرشونه د مذهبي نښې په توګه په جوماتونو کې لیدلای شئ.
ـ د نړۍ تر ټولو مشهوره قهوه په ترکیه کې تولیدېږي.
ـ د ترکیې له لسو پورته تاریخي اثار د یونیسکو په نړېوالو میراثونو کې ثبت شوي.
ـ د ترکیې خلک خپلو مشرانو د ډېر ډرنښت په پار د هغوی لاسونه ښکلوي.
ـ خپل هېواد ته وفادار دي؛ بیرغ سره ډېره مینه لري.
ـ ترکیه د اسلامي نړۍ له لومړنيو هېوادونو څخه و، چې مېرمنو ته یې د رايې حق ورکړ.
ـ استانبول د نړۍ يواځينی ښار دی، چې نیم په اروپا او نیم په آسیا کې موقعیت لري.
ـ اکثره خلک استانبول د ترکیې مرکز ګڼي، خو داسې نه ده. استانبول یوازې یو لوی بندري ښار دی. مرکز یې انقره ده.
ـ د استانبول ښار یوازې درې سلنه په اروپا پورې نښتې ده. پاتې اوه نوي سلنه یې د آسيا برخه ده.
ـ د لاله ګل اصلي مرکز ترکیه ګڼل کېږي.
ـ د سیکولر نظام سره ـ سره بیا هم اسلام د ترکیې رسمي دین دی.