کشران مو داسې وروزئ!
لیکنه ـ ریاض مقامزی
دا د افغاني او پښتني کورنيو دود دی، چې کشران د مشرانو لخوا تربیه کېږي او دوی ته د ژوند، اړیکو، خبرو او نورو مواردو په هکله پوهاوی ورکول کېږي؛ مګر له بده مرغه په اکثرو کورنیو د کورنۍ هر مشر غواړي چې کشران یې د هغه په څېر شي او یا کله ناکله غلطه تربیه هم ورکول کېږي. همدارنګه ځینې وختونه مشران د کشرانو تحقیر/سپکاوی خپل حق بولي او پدې توګه د هغوی پر جرأت، وړتیا او زړورتیا خاورې اړوي. موږ همدې ستونزو ته په کتو دا لیکنه چمتو کړې ده، ترڅو تاسو یې په عملي کولو سره د خپلو کشرانو يو ښه راتلونکی تضمین کړئ. هیله ده، چې دا لارښوونې هم پخپله عملي کړئ او هم یې له نورو ملګرو سره شریکې کړئ.
لومړی| غیر مستقیم یې ور زده کړئ!
کشر/ماشوم ته راسا مه وایئ، چې "غلا مه کوه!". ارواپوهنه وايي چې ماشوم/کشر د تجسس تېزه قوه لري او هڅه کوي هر څه تجربه کړي. که تاسو کشر ته مستقیمې خبرې وکړئ هغه غواړي تجربه یې کړي او له هغه څه چې تاسو یې منع کوئ حتما یې ترسره کوي. ددې پر ځای غوره دا ده، چې د یوه غله کیسه ورته وکړئ. داسې کیسه چې غل پکې خپله جزا ويني. پدې توګه ماشوم ډېره ښه زده کړه کوي او هېڅکله به غلا و نه کړي. همداسې که د هر څه ور زده کول غواړئ په هماغه برخه کې یوه کیسه یا ژوندي مثالونه ورته پیدا کړئ. دا د روزنې بهترینه لاره ده.
دویم| د ماشوم/کشر له خوا څخه لرې شئ!
په ځينو شرایطو کې باید هڅه وکړئ، چې د ماشوم له خوا څخه لرې شئ. که په کورنۍ کې د اقتصادي ستونزو په اړه غږېږئ او یا هم پخپلو کې داسې جدي مسایل بحث کوئ، چې د ماشوم له سویې ډېر لوړ وي نو لرې کېږئ. که جنګ کوئ او یا له ستونزو سره ټکوئ، نو د ماشومانو په مخ کې یې مه کوئ. داسې چارې چې ماشوم ځوروي د هغوی د فکري ګډوډۍ او نورو رواني ستونزو سبب کېدای شي.
درېيم| د ماشومانو د فکري ګډوډۍ مخه ونیسئ!
تاسو به هم لیدلي وي، چې په ځينو کورنیو کې هر مشر غواړي چې ماشومان/کشران د هغه په خوښه تربیه شي، په داسې حال کې چې ارواپوهنه دا کار ډېر ناسم بولي. د څېړنو پر اساس داسې کشران/ماشومان له فکري ګډوډۍ سره مخ کېږي او وړتیاوې یې کمزورې کېږي. انسانی مزاجونه فرق کوي. ځینې خلک تندخویه او ځينې نور بیا آرام او منطقي وي؛ خو یو انسان دا دوه خویونه همهاله نه شي لرلای. نو څنګه به یو ماشوم وکولای شي دوه متضاد خویونه ومني او یا یې زده کړي؟ د لومړنۍ توصیې په توګه به ووایو، چې د کورنۍ د کشرانو د تربیې واک یوه کس ته ورکړئ. که تاسو هم خپل نظر شریکول غواړئ نو له هماغه کس سره یې شریک کړئ او هغه به یې ماشوم ته ور وښيي.
څلورم| خولې یې مه بندوئ!
داسې ډېری کورنۍ پېژنو، چې له خپلو کشرانو څخه یې د خبرو کولو صلاحیت اخیستی وي. په کورنيو کې کشرانو ته د مه غږېږه!، چپ شه!، وړوکی شی یې، قد ته دې وګوره! او دې ورته نور الفاظ کارول کېږي او پدې توګه د هغوی د تفکر او جرأت وړتیاوې ځپل کېږي. د کشرانو خولې مه بندوئ! پرېږدئ چې هره خبره، نظریه او فکر په پوره جرأت بیان کړای شي. له دې ټولو لارښوونو سره ـ سره دا ټکي هم په پام کې ونیسئ.
- ماشوم مه وهئ، بلکې په مینه او خبرو یې پوه کړئ.
- داسې فضا برابره کړئ، چې کشر/ماشوم هره خبره وکولای شي او هېڅ ډول خبره له تاسو پټه نه کړي.
- ماشومانو ته دروغ مه وایئ. که څه مو له وسې پوره نه وي مستقیما یې ووایئ.
- له کشرانو/ماشومانو سره د دروغو وعدې مکوئ او مه هم ورسره چل کوئ.
- د ماشوم ماغزه د سپينې پاڼې په څېر دی، هر څه چې لیکئ پکې لیکل کېږي نو ښې خبرې، صداقت، جرأت او له نورو سره همکاري ور وښيئ.