ګلوکوما څه ډول ناروغي ده؟
ژباړه ـ وړانګه اکبر
ګلوکوما "Glaucoma" د سترګې د هغه ناروغیو له ډلې څخه ده، چې د سترګې د فشار د زیاتوالي له امله رامنځته کېږي. په پایله کې د لیدلو د عصب "optic" د زیانمنېدو او ړوندوالي سبب ګرځي؛ یعنې په سترګه کې د فشار لوړوالی په بصري عصب زور راولي او نوموړی عصب زیانمنوي. په ګلوکوما کې "aqueous humor" چې په اصل کې د *trabeculae ـ *په سترګه کې یو ډول نسجي جوړښت دی، چې د قرنیې د بېخ شاوخوا د ciliary body سره نږدې ځای لريـ په واسطه تخلیه کېږي. دا تخلیه بندېږي او د سترګې په داخل کې فشار لوړېږي. کله چې د سترګې دنننی فشار تر "60mm-hg" پورې لوړ شي؛ نو په "optic disk" کې به د "optic" عصب متراکم شي، یا په بله اصطلاح زور به ورباندې راشي. په اصل کې دا کار ددې لامل ګرځي چې په لیدلو کې پاتې والی رامنځته شي. پایله یې په بشپړ ډول ړوندوالي ته تګ دی.
په هر حال؛ په لومړیو وختونو کې که چېرې درملنې ته مخه شي، شونې ده چې د جدي لید بایللو او یا د بیا ځلي د ګلوکوما د منځته راتګ څخه مخنیوی وشي؛ خو که ګلوکوما مخکې لاړه شي، درملنه یې ونه شي او "optic" عصب په دوام لرونکي ډول د خطر سره مخ شي نو ړوندوالی رامنځته کېږي. په زاړه عمر کې د "fibrous structures" په واسطه د "trabeculae" د بندوالي څخه ګلوکوما رامنځته کېږي.
د ګلوګوما ډولونه
کېدای شي چې ګلوکوما د عمر په هر پړاو کې رامنځته شي. ارثي ګلوکوما په هغه ماشومانو کې لیدل کېږي چې د سترګې د فشار د زیاتوالي سره یو ځای زېږېدلي وي. په شیدو خوړنکو کوچنیانو کې چې کومه ګلوکوما رامنځته کېږي د infantile glaucoma په نوم یادېږي. که چېرې ګلوکوما د دوه کلنۍ څخه تر دولس کلنۍ یا بلوغت پورې عمر کې رامنځته شي د juvenile glaucoma په نوم یادېږي.
په ټوله کې ګلوکوما په دوه ډوله ده: primary open-angle glaucoma او primary angle-closure glaucoma .
primary open-angle glaucoma: لنډیز یېPOAG دی چې د ګلوکوما تر ټولو معمول ډول دی او د ګلوکوما د ټولو پېښو ۸۰ سلنه په بر کې نیسي.د open-angle اصطلاح د تخلیې سیسټم ته اشاره کوي کوم چې د aqueous humor تخلیه په غاړه لري. په حقیقت کې په POAG کې د تخلیې په سیسټم کې کوم چې د AH مایع تخلیه کوي کوم ښکاره او د لیدلو وړ بندوالی نه لیدل کېږي خو د سترګو فشار زیاتېږی او په بصري عصب فشار راځي. ددې ډول ګلوکوما ښکاره لامل معلوم نه دی خو داسې ویل شوي دي چې مایکروسکوپیک بندوالی داسې چې د Limbus څخه لږ لرې بندوالی دی د AH د تخلیې مخه نیسي چې داپه خپل وار سره د سترګې د دننني فشار د زیاتوالي سبب ګرځي.
primary angle-closure glaucoma: لنډيز یې PACG دی. په دې ډول ګلوکوما کې د AH د تخلیې لپاره په drainage system یا د تخلیې سیسټم کې دلیدلو وړ بندوالی رامنځته شوی وي. په PACG کې Iris د cornea په وړاندې ټېله شوی وي او دah د تخلیې څخه مخنیوی کېږي په پایله کې د څو ساعتونو په اوږدو کې د سترګې فشار لوړېږي.
د ګلوکوما لاملونه: تر ټولو لوی لامل یې په trabeculae کې د ah د تخلیې خرابوالی دی چې نتیجه یې د سترګې دنننی فشار لوړېدل دي. دویمۍ ګلوکوما د نورو بې نظمیو له امله پراختیا مومي کومې چې په سترګو اغېزې کوي.د دویمۍ ګلوکوما تر ټولو معمول سبب شکره یا diabetes دی. التهاب یا کومه ضربه چې سترګې ته رسېدلي وي هم د دویمۍ ګلوکوما په تر ټولو معمولو لاملونو کې شمېرل کېږي. که چېرې په سترګه کې ځینې درمل زیات شي لکه د corticosteroid زیاتېدل هم د دویمۍ ګلوکوما سبب کې راځي.
د ګلوکوما نښې
ـ "POAG" یوه خاموشه ځنډنۍ ناروغي ده یعنې ښکاره نښې له ځانه سره نه لري. هغه نښې چې په دې ډول ګلوکوما کې لیدل کېږي د ناروغۍ په وروستۍ مرحله کې ښکاره کېږي او هغه نښې عبارت دي له:د سترګې د دېوال شاوخوا ته د دروندوالي احساس،سردردي او د لید په دقت او د لیدو په Field کې کموالی رامنځته کېدل دي.
د PACG لومړنۍ نښې په سترګو او وریځو کې د شدید درد څخه عبارت دی. سردردي، زړه بدوالی، دهر څه خړ لیدل او د څراغ د رڼا چاپېره د رنګه حلقو لیدل هم نورې نښې دي. که چېرې د پورتنیو نښو څخه دوه یې هم ښکاره شي باید ژر تر ژره پاملرنه ورته وشي.
د ګلوکوما درملنه: درملنه نوموړې ناروغي له منځه نه شي وړلای خو د Optic عصب د زیات زیانمنېدو مخه نیولای شي. درملنه ددې سبب ګرځي چې د سترګې فشار راښکته شي. درملنه یې د سترګو دڅاڅکو یا نوردوایي درملو په ډول جوړ شوي دي چې یا په ترکیبي ډول یا په یوازې ډول ورکول کېږي. که چېرې د سترګې فشار د درملو سره مثبت ځواب ور نه کړ نو جراحي عملیې ته اړتیا پېښېږي.